معاونت پژوهش مدرسه فاطمیه س بندر انزلی

شرح زیارت اربعین از منظرآیت الله مکارم شیرازی

فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام /سلام های توصیفی در فراز آغازین زیارت اربعین/ معانی مختلف سلام/ معنای سلام در فراز آغازین زیارت اربعین/حسین (علیه السلام)؛ وارث انبیاء/ تبیین مفهوم «امام حسین(علیه السلام) وارث انبیای الهی»/شباهت امام حسین (علیه السلام) و حضرت ابراهیم(علیه السلام)/امام حسین(علیه السلام) و دفاع از جایگاه رفیع امامت و ولایت/منظور از ولايت چيست؟/اخلاص و خدا محوری؛ رمز بقای انقلاب امام حسین (علیه السلام)

زيارت امامان معصومین ، با آن همه بركات معنوى و مادّى به عنوان «اولياءاللَّه» و درخواست از آنان به عنوان «شفيعان درگاه الهى» و «عباد صالحين پروردگار» عين توحيد و يكتاپرستى است، و سبب پرورش روح تقوا و ايمان است. در زيارت آنها، گاه صدها بار نام خداى يگانه برده مى شود و با «نماز زيارت» كه نيايش خالصانه اى به درگاه خداست پايان مى يابد،لذا زیارات ائمه(علیهم السلام)، آميخته با بلندترين و پر محتواترين مناجاتها و راز و نياز[1]الهى است. آن جا كه پس از سلام و درود به امام زيارت شونده، خالصانه با خدايت نجوا مى كنى.[2]

لذا هيچ كس «زيارت » را با «عبادت» نبايد اشتباه كند، عبادت و پرستش مخصوص خداست، و منظور از زيارت احترام و بزرگداشت بزرگان اسلام و طلب شفاعت از آنها در پيشگاه خدا مى باشد، حتّى در روايات آمده كه شخص پيامبر صلى الله عليه و آله گاه به زيارت اهل قبور مى رفت و در بقيع مى آمد و بر آنها سلام و درود مى فرستاد.[3]،[4]

فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام

روايات مربوط به فضايل زيارت امام حسين (صلوات اللَّه عليه) بسيار زياد است،در این زمینه می توان  به يكى از مهمترين مصادر و منابع مورد اعتماد علماى شيعه يعنى كتاب «كامل الزيارات»[5] (تأليف محدّث و فقيه جليل القدر، صاحب صدق و امانت، استاد مرحوم شيخ مفيد رحمه الله و جمعى از بزرگان ديگر يعنى جعفر بن محمّد بن قولويه) اشاره كرد.[6]

در این زمینه می خوانیم: هيچ ملك مقرّب و پيامبر مرسلى نيست مگر اين كه از خدا طلب مى كند كه اذن زيارت امام حسين عليه السلام را برايش صادر كند، پس پيوسته، فوجى از ارواح انبيا و فرشتگان (از آسمانها) پايين مى آيند و فوجى بالا مى روند.[7]

در روایت دیگر آمده است:«هر شب هفتاد هزار فرشته از آسمان فرود مى آيند و پس از طواف خانه خدا و زيارت قبر پيامبر صلى الله عليه و آله واميرمؤمنان عليه السلام، به زيارت قبر امام حسين عليه السلام مى روند وقبل از طلوع خورشيد به آسمان عروج مى كنند».[8]

هم چنین يكى از ياران امام صادق عليه السلام از آن حضرت نقل مى كند كه فرمود: «رسول گرامى و على عليهما السلام و فاطمه عليها السلام و همه ائمّه عليهم السلام براى زوّار امام حسين عليه السلام دعا مى كنند»[9] و نيز نقل مى كند كه آن حضرت فرمود: «آيا دوست ندارى از كسانى باشى كه از دنيا بيرون مى روند در حالى كه گناهى بر آنها نيست؟ آيا دوست ندارى از آنانى باشى كه رسول اللَّه صلى الله عليه و آله با آنان مصافحه مى كند؟»[10] (پس زيارت آن حضرت را فراموش مكن).[11]

سلام های توصیفی در فراز آغازین زیارت اربعین

بی شک ناب ترين و خالص ترين مفاهيم و مضامين توحيدى در زيارتنامه هاى مربوط به ائمۀ معصومین(علیهم السلام)مورد توجه قرار قرار گرفته است .[12]در این میان زیارت اربعین  از مضامين بسيار بلند و جامعى [13]برخوردار است.[14]

زيارت اربعین با سلام های توصیفی از امام صادق(علیه السلام)و درود بر حضرت ابى عبداللَّه عليه السلام و بيان ويژگى ها و صفات آن حضرت شروع شده، سپس به تشريح اهداف و آثار قيام آن حضرت پرداخته است.[15]

بايد دانست آنچه در زيارت مهم است كيفيّت است نه مقدار و كميّت و گاه يك سلام یا چند سلام كوتاه جاى يك زيارت طولانى را مى گيرد.[16]لذا می خوانیم:

السَّلامُ عَلى وَلِىِّ اللَّهِ وَحَبيبِهِ؛ سلام بر ولىّ خدا و دوستدارش.[17]

السَّلامُ عَلى خَليلِ اللَّهِ وَنَجيبِهِ؛ سلام بر خليل خدا و محرم اسرارش.[18]

السَّلامُ عَلى صَفِىِّ اللَّهِ وَابْنِ صَفِيِّهِ؛سلام بر برگزيده خدا و فرزند برگزيده اش.[19]

السَّلامُ عَلىَ الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهيدِ؛ سلام بر حسين مظلوم شهيد (در راه خدا).[20]

السَّلامُ على اسيرِ الْكُرُباتِ، وَقَتيلِ الْعَبَراتِ؛سلام بر اسير در بند ناگوارى ها و كشته اى كه اشك فراوان بر او ريخته مى شود.[21]

طبق نقل «كلينى» و «ابن قولويه» گروهى از ياران امام صادق عليه السلام نزد آن حضرت بودند، يكى از بزرگان آنها عرض كرد:[22]فدايت شوم، من بسيارى از اوقات امام حسين عليه السلام را ياد مى كنم، در آن لحظه چه بگويم؟ فرمود: سه مرتبه بگو:[23]«السَّلامُ عَلَيْكَ يا اباعَبْدِاللَّه»[24]چرا كه سلام ، از دور يا نزديك به آن حضرت مى رسد.[25]

معانی مختلف سلام

« سلام»،در لغت به معنى صلح و آرامش است[26] زيرا در آن سلامت از خونريزى و جنگ است.[27]

سلام به معنى وسيع كلمه  دلالت بر سلامت روح و فكر و زبان و رفتار و كردار  دارد.[28]

سلام به معنى تسليم است [29] و بعضى آن را به معنى اطاعت تفسير كرده اند.[30]

سلام  ترسیم یک محيط  بهشتى است خالی از هر گونه اذيت و ايذاء.[31]

سلام نشانه يك محيط امن و امان، يك محيط مملو از صفا و صميميت و پاكى و تقوا و صلح و آرامش است .[32]

معنای سلام در فراز آغازین زیارت اربعین

معنى سلام فرستادن بر امام حسین (علیه السلام) در فرازهای ابتدایی زیارت اربعین تقاضاى سلامت امام حسیبن(علیه السلام) از پيشگاه خدا است؛[33] به ویژه آنکه وقتی  زيارتى از زيارات ائمّه طاهرين (صلوات اللَّه عليهم اجمعين) را می خوانیم،  قرب و لطف و رحمت و كرامت آنها را در نظر می آوريم و اين كه آنها شفيعان درگاه و مقرّبان خدايند؛ كلام ما را مى شنوند و سلام ما را جواب مى گويند و بر جايگاه و مقامى كه هم اكنون در آن قرار داريم شاهد و ناظرند .[34]

در فرازهای ابتدایی زیارت اربعین؛ تسليم قولى و عملى در برابر حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) آشکار است، زيرا كسى كه به او سلام مى فرستد و تقاضاى سلامت او را از خدا مى كند نسبت به او عشق مى ورزد و او را به عنوان امام واجب الاطاعه مى شناسد.[35]

حسین (علیه السلام)؛ وارث انبیاء

تأمل در فرازهای آغازین زیارت اربعین نشان می دهد قيام امام حسين عليه السلام نه تنها آيين پيامبر بزرگ اسلام صلى الله عليه و آله را نجات داد، بلكه از محو اهداف رسالت ساير انبيا نيز جلوگيرى كرد. چرا كه رسول خدا صلى الله عليه و آله كامل كننده رسالت پيامبران گذشته و خاتم رسولان و دين او خاتم اديان بود.[36]

گويا تلاش هاى همه انبياى گذشته مقدّمه اى بود براى ظهور پيامبر خاتم و سپردن پرچم هدايت بشرى به دست آن حضرت تا دامنه قيامت.[37]

مى دانيم اين آيين كه خاتم اديان الهى بود، در عصر حكومت معاويه و يزيد مورد[38] تهديد قرار گرفت، به ويژه در سلطنت يزيد؛ و بيم آن مى رفت كه ثمرات تلاش هاى انبيا و به ويژه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به فراموشى سپرده شود. در چنين شرايطى شهادت امام حسين عليه السلام به احياى آيين خدا كمك كرد و درخت توحيد و نبوّت را طراوت و سرسبزى تازه اى بخشيد.[39]

و شايد به همين دليل در فراز آغازین زیارت اربعین» نه تنها امام حسين عليه السلام وارث پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله بلكه وارث انبياى بزرگى همچون حضرت آدم عليه السلام، حضرت نوح عليه السلام، حضرت ابراهيم عليه السلام، حضرت موسى عليه السلام و حضرت عيسى عليه السلام ناميده شده است.[40]

گويا حسين عليه السلام همچون گلابى است كه از گل هاى متعدّد گلستان توحيد و نبوّت گرفته شده، بوى همه انبياى گذشته را دارد و وارث همه آنهاست.[41]

تبیین مفهوم «امام حسین(علیه السلام) وارث انبیای الهی»

مساله« ارث خلافت و حكومت» در خاندان پيامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه اهل بيت(علیهم السلام) از جمله امور مهمی است که در روایات به آن اشاره شده است[42]؛از جمله در حديثى از امام صادق( علیه السلام) مى خوانيم كه وقتى از تفسير  آيه أُولُوا الْأَرْحام [43]،[44] سؤال كردند امام(علیه السلام) فرمود: اين در باره فرزندان حسين (علیه السلام) نازل شده، و هنگامى كه راوى سؤال كرد آيا اين در باره ارث اموال نيست؟ امام فرمود نه در باره حكومت و ولايت است.[45] بديهى است منظور از اين احاديث توجه دادن به اين نكته است كه ارث مفهوم وسيعى دارد كه هم ارث اموال را شامل مى شود و هم ارث خلافت و ولايت را.[46]

اين توارث هيچگونه شباهتى با مساله توارث سلطنت در سلسله پادشاهان ندارد، اينجا توارثى است بخاطر شايستگى ها و لياقتها و لذا در ميان فرزندان امامان تنها شامل حال كسانى مى شد كه داراى اين شايستگى بودند، درست شبيه آنچه ابراهيم (علیه السلام) براى فرزندان خود از خدا مى خواهد، و خداوند به او مى گويد:امامت و ولايت من به آن گروه از فرزندان تو كه در صف ظالمان قرار داشته اند نمى رسد بلكه مخصوص پاكان آنها است.[47]

لذا اینچنین است که  در زيارات در مقابل قبور شهيدان راه خدا از جمله در مقابل قبر امام حسين(علیه السلام) مى گوئيم: سلام بر تو اى حسينى كه وارث آدم، وارث نوح، وارث ابراهيم، و وارث موسى و عيسى و محمدى … كه اين ارثى است در جنبه هاى اعتقادى و اخلاقى و معنوى و روحانى .[48]

شباهت امام حسین (علیه السلام) و حضرت ابراهیم(ع)

در اثر حصول معرفت، گاه اين شناخت به مرحله عشق و محبت مى رسد كه انسان همه چيز را در راه محبوب مى دهد چنان كه در حالات حضرت ابراهيم (على نبينا وآله وعليه السلام) آمده، آن حضرت ثروت هنگفتى داشت فرشته اى از فرشتگان آسمانى مامور امتحان وى شد؛[49]ابراهيم (عليه السلام) به يك جلوه همه ثروت خود را مى بخشد، زيرا غير از او كسى نمى بيند و اگر هم ببيند اعتبارى براى آن ها در نظر نمى گيرد.[50]

لذا انسان ها مى توانند به اين مقام برسند كه ماسواى خدا را فداى پروردگار و خالق كنند و محبوب حقيقى را بر ديگران مقدم دارند؛ در سر سلسله اين افراد انبياء و ائمه (عليه السلام) جلوه و درخشندگى خاصى دارند، حالات آنها در قرآن و ديگر منابع نشان دهنده ايثار و گذشتن از همه چيز در راه محبوب است، زيرا عظمت او را درك كرده و غير او را ناچيز تلّقى مى كردند به طور نمونه امتحانات و ابتلائات ابراهيم (على نبيّنا وآله وعليه السلام) در انبياء و واقعه كربلا و جانبازى حسين بن على (عليه السلام) در بين اولياء و گذشتن او از همه چيز خود در حالى كه شرايط براى صلح و رسيدن به مقامات دنيوى آماده بود زبانزد خاص و عام است.[51]

اینگونه است که  امام حسین عليه السلام در گفت و گو  با عبداللَّه بن عبّاس فرمود: «…وَ اسْتَعْصَمْتُ بِالْكَلِمَةِ الّتي قالَها ابْراهيمُ الْخَليلُ عليه السلام يَوْمَ أُلْقيَ في النَّارِ: (حَسْبِي اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكيلُ) فَكانَتِ النَّارُ عَلَيْهِ بَرْداً وَسَلاماً؛». « هر گاه و احساس كنم امنيّت حرم در خطر مى افتد) به جاى ديگر خواهم رفت، و به سخن ابراهيم عليه السلام آنگاه كه در آتش افكنده شد پناه مى برم كه گفت: «حَسْبِىَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ ؛ خدا مرا كافى است و او بهترين حامى من است». در نتيجه، آتش بر او سرد و سالم گرديد».[52]

امام حسین(علیه السلام) و دفاع از جایگاه رفیع امامت و ولایت

در فرازی از زیارت اربعین می خوانیم:« السَّلامُ عَلى وَلِىِّ اللَّهِ وَحَبيبِهِ؛ سلام بر ولىّ خدا و دوستدارش»[53]، در این زمینه امام باقر عليه السلام در آن حديث معروف فرمودند:؛ اسلام بر پنج پايه بنا شده است: نماز و زكات و حج و روزه و ولايت . زراره پرسيد: كدام يك از همه مهمتر است؟ امام عليه السلام فرمود: ولايت ، زيرا ولايت كليد (موفّقيّت) بقيّه است و والى راهنماى انجام آنها».[54]

منظور از ولايت چيست؟

عدّه اى معتقدند منظور از ولايت، محبّت و دوستى و عشق به اهل بيت عليهم السلام و توسّل به آن بزرگواران است؛ در حالى كه منظور از ولايت در اينجا تشكيل حكومت است. يعنى يك مسلمان علاوه بر نماز و زكات و حج و روزه، بايد حكومت [55]اسلامى را پذيرا باشد.[56] بنابراين، ولايت تنها عشق و علاقه و محبّت و توسّل نيست، بلكه به معناى پذيرش برنامه هاى حكومت اسلامى از سوى امامان معصوم يا پيامبران الهى عليهم السلام است. و لذا در طول تاريخ هر يك از پيامبران قدرت پيدا كردند تشكيل حكومت دادند. حضرت داوود، سليمان، موسى عليهم السلام و رسول مكرم اسلام صلى الله عليه و آله از جمله آن بزرگوارانند. و اگر پيامبرانى چون حضرت ابراهيم و عيسى عليهما السلام دست به اين كار بزرگ نزدند، فرصت يا امكانات كافى در اختيار نداشتند.[57]

لذا امام حسين عليه السلام براى اينكه صرفاً به شهادت برسد به كربلا نيامد، بلكه در پى اهدافى از جمله تشكيل حكومت اسلامى [58]عزم كربلا كرد؛ هر چند مى دانست در پايان شهيد مى شود.[59]

اخلاص و خدا محوری؛ رمز بقای انقلاب امام حسین (علیه السلام)

تفکر در فراز ابتدایی زیارت اربعین، پرده از واقعیتی به نام اخلاص و خدا محوری در نهضت حسینی پرده بر می گشاید؛لذا در زيارتنامه هاى مربوط به امام حسين عليه السلام از جمله زيارت وارث مى خوانيم:«اشْهَدُ انَّكَ قَدْ اقَمْتَ الصَّلاةَ، وَآتَيْتَ الزَّكاةَ، وَامَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهَيْتَ عَنْ الْمُنْكَرِ، وَاطَعْتَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ حَتّى اتيكَ الْيَقينُ ؛ شهادت مى دهم كه تو (امام حسين عليه السلام) نماز را بپا داشتى، و زكات را پرداختى، و امر به معروف و نهى از منكر كردى، و تا هنگام شهادت از خدا و رسولش اطاعت كردى».[60]،[61]

لذا می توان دریافت عنصر نيّت و انگيزه الهى در قيام امام حسين عليه السلام بسيار ممتاز است. آن حضرت فقط و فقط براى رضاى خدا و احياى دين حق دست به قيام زد و هرگز هيچ عنصر دنيوى و جاه طلبانه در قيام او دخالت نداشت؛ جاى جاى تاريخ كربلا گواه اين مدّعاست. از اين رو، امام عليه السلام در اين نهضت همواره به وظيفه الهى خويش مى انديشيد و نتيجه را به خدا واگذار كرد. اين حقيقت بارها در كلمات، سيره و رفتار امام حسين عليه السلام جلوه گر شده است.[62]

آرى؛ آنجا كه آيين خدا به خطر افتد و خطر سلطه شرك و كفر و ظلم و الحاد بر جامعه اسلامى احساس شود، تقديم جان و مال و مقام، كارى است والا و پر ارزش.[63]

در واقع، آيين خدا كه راهگشاى همه انسان ها به سوى سعادت جاويدان است به قدرى مهم است كه مردانى همچون امام حسين عليه السلام و ياران با ايمانش براى نجات آن از سلطه منافقان و دشمنان حق، هستى خويش را مخلصانه تقديم مى كنند.[64]

سخن آخر

امید است با تأمل در زیارت اربعین ،هدف آن حضرت از اين قيام و آن شهادت را دریابیم  تا ما هم از آن سرور آزادگان الگو بگيريم و [65]و زيارت هايمان مصداق واقعی «عارفاً بحقّه» باشد.[66]

[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص208.

[2] همان؛ ص 209.

[3] ر.ک: صحيح مسلم ، سنن ابوداود ، نسايى ، مسند احمد ، صحيح ترمذى، سنن بيهقى .

[4] اعتقاد ما ؛ ص108.

[5]  مؤلّف اين كتاب در مقدّمه آن مى گويد:« آنچه در اين كتاب نقل كرده ام از طريق موثّقين از اصحاب ما مى باشد» و بر اين اساس بعضى ازبزرگان تمام روات آن را معتبر و از ثقات شمرده اند.( كليات مفاتيح نوين ؛ ص358).

[6] كليات مفاتيح نوين ؛ ص358.

[7] كامل الزيارات؛ ب 39؛ ص 114؛ ح 4.

[8]  همان ؛ح 2.

[9] همان؛ ب 40؛ ص 116؛ ح 1.

[10] همان؛ ب 41؛ ص 118؛ ح 3.

[11] كليات مفاتيح نوين، ص 359.

[12] داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدظله) ؛ ص63.

[13] كليات مفاتيح نوين ؛ ص364.

[14] همان؛ ص365.

[15] اهداف قيام حسينى ؛ ص73.

[16] كليات مفاتيح نوين ؛ ص218.

[17] همان ؛ ص401.

[18] همان.

[19] همان.

[20] همان.

[21] همان.

[22] همان ؛ ص371.

[23] همان.

[24] در روايت كافى به جاى« السلام عليك يا ابا عبداللّه»« صلى اللَّهُ عليك يا ابا عبداللّه» آمده، ولى روايت كامل الزيارات( السلام عليك يااباعبداللَّه) با ادامه حديث هماهنگ تر است، زيرا در هر دو روايت امام عليه السلام بعد از آن فرمود:« چرا كه« سلام» از دور يا نزديك به او مى رسد».

[25] كليات مفاتيح نوين ؛ ص371.

[26] تفسير نمونه ؛ ج 2 ؛ ص81.

[27] پيام قرآن ؛ ج 4 ؛ ص398.

[28] تفسير نمونه ؛ ج 13 ؛ ص106.

[29] كتاب النكاح ؛ ج 3 ؛ ص112.

[30] تفسير نمونه ؛ ج 2 ؛ ص81.

[31] همان ؛ ج 13 ؛ ص106.

[32] همان.

[33] همان ؛ ج 17 ؛ ص417.

[34] كليات مفاتيح نوين ؛ ص28.

[35] تفسير نمونه ؛ ج 17 ؛ ص418.

[36] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص659.

[37] همان.

[38] همان.

[39] همان؛ ص 660.

[40] همان.

[41] همان.

[42] تفسير نمونه ؛ ج 17 ؛ ص208.

[43] سورۀ احزاب آیۀ 6.

[44] تفسير نمونه ؛ ج 17 ؛ ص208.

[45] ر.ک:برهان؛ج 3؛ ص 292 -293؛ح16.

[46] تفسير نمونه، ج 17، ص 209.

[47] همان.

[48] همان.

[49] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج 1 ؛ ص231.

[50] همان.

[51] همان.

[52] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص340.

[53] كليات مفاتيح نوين ؛ ص401.

[54]  كافى؛ ج 2؛ كتاب الايمان والكفر؛ باب دعائم الاسلام؛ ح 5.

[55] اهداف قيام حسينى ؛ ص86.

[56] همان؛ص 87.

[57] همان.

[58] همان.

[59] همان؛ ص 88.

[60] مفاتيح نوين؛ ص 382، بحارالانوار؛ ج 98؛ ص 197؛ ح 32.

[61] اهداف قيام حسينى ؛ ص38.

[62] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص30.

[63] همان ؛ ص230.

[64] همان.

[65] اهداف قيام حسينى ؛ ص9.

[66] همان؛ ص 10.

دوران امامت امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ مصادف با ادامه فشار های خلفای بنی امیه و حكّام آنها بر شیعیان عراق بود. عراق مركز اصلی شیعه محسوب می گردید.

 شیعیان هر ساله در مراسم حج، با امام تماس داشتند. این تماس ها معمولاً یا در مكه و یا در بازگشت و عبور از مدینه، صورت می گرفت. با توجه به برخی اخبار، مردم عراق از رفتن نزد امام باقر ـ علیه السّلام ـ در مدینه، نهی شده بودند.1

 مشكل «غُلات» در این دوران، یكی از مشكلات برای شیعیان بود. شمار این گروه رو به فزونی بود. وقتی كه امام ـ علیه السّلام ـ آنها را از خود طرد كرد، اصحاب آن حضرت نیز «غُلات» را از جمع خود بیرون راند. «مغیره بن سعید» و «بیان بن سمعان»، كه هر دو از معروفترین شخصیت های غالیان و از رهبران آنها بودند، توسط اصحاب امام باقر ـ علیه السّلام ـ تكفیر شدند.

 تأكید امام باقر ـ علیه السّلام ـ به عمل گرایی شیعیان، به طور غیر مستقیم، در مقابل تمام فرقه هایی كه به عمل صالح اعتنایی نداشتند، صورت می گرفت.

بسیاری از شیعیان عراق در اثر فشار و اختناق موجود، انتظار داشتند كه امام ـ علیه السّلام ـ به عراق آمده و دست به شمشیر ببرد. ولی امام باقر ـ علیه السّلام ـ مأمور به تقیه بود. لذا، برخی از آنها نسبت به امامت آن حضرت دچار تردید گشتند. آگاهی كافی درباره امامت به آنها نمی رسید و به همین جهت گروهی به «زید» برادر امام گرویدند و انشعابی را بوجود آوردند. هر چند زید هفت سال زودتر از برادرش، در كوفه وفات یافت. اما در همین دوره و پس از آن ریشه های گرایش به زید در میان شمار زیادی از شیعیان رشد كرد.

 مخالفت با مصالح «امویان» موجب اختلافات كمتری در میان شیعیان می گشت. اما به موازات فروكش كردن فشار های سیاسی برآنان، مسئله «غُلات» به تدریج دامنه بیشتری گرفت؛ به طوری كه مسأله مهم در زمان امام صادق ـ علیه السّلام ـ مسأله «غُلات» محسوب می گردید. فشار امویها، جز در دو سال حكومت «عمر بن عبد العزیز»، (از سال 99 تا 110) در تمام دوران حكومت آنان به شدت ادامه داشت.

گروه دین و اندیشه - مهدی ملکی

نتظیم برای تبیان: س.پ.صابری

علی اصغر رضوانی- کتاب شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، ص83

1- مختصر تاریخ دمشق، ج23، ص 83

فلسفه صلح امام حسن(ع) و قیام امام حسین(ع)
پرسش : فلسفه صلح امام حسن(علیه السلام) و جنگ امام حسین(علیه السلام) چیست؟ می دانیم که ایمه و پیشوایان دین به ما دستور داده اند تا آنجا که قدرت داریم از حق خود دفاع کنیم و زیر بار ظلم نرویم و آزادانه به زندگی خود ادامه دهیم، چنان که حضرت امام حسین(علیه السلام) در یکی از خطبههای خود می فرماید: “ای مردم آگاه باشید فرومایه ای مرا میان جنگ کردن و تن به ذلت دادن مخیر ساخته است، ولی ذلت از ساحت ما به دور است، ما هرگز تن به ذلت نمی دهیم". روشن است که منظور آن حضرت از به کار بردن کلمه «ما» بیان راه و رسم تمام خاندان عصمتو طهارت(علیهم السلام) بوده است، پس چگونه برادر بزرگوار او با وجود این که فرومایگى معاویهکمتر از یزیدنبود، در برابر اعمال او صبر کرد؟
پاسخ اجمالی:
پاسخ تفصیلی: در مورد قیام امام حسین(علیه السلام) و صلح برادر بزرگوارش امام حسن(علیه السلام) باید تمام جهات تاریخى و اوضاع و احوال زمان آن دو بزرگوار را در نظر بگیریم تا اسرار آن «صلح» و این «جنگ» روشن شود. درست است که معاویهاز نظر روحیّات چندان تفاوتى با فرزندش یزیدنداشت، ولى به گواهى همه تواریخ، معاویهمردى محافظه کار و مرموز بود و سعى مى کرد اعمال نارواى خود را در قالب هاى فریبنده و عوام پسند بریزد. داستان بر سر نیزه کردن قرآنها در جنگ صفّین و با این حیله جلو شکست قطعى خود را گرفتن نمونه اى از این موضوع است؛ ولى جانشین خام و ناپخته او - یعنى یزید- نه تنها به اصول اسلامعقیده اى نداشت بلکه از اصول کشور دارى و سیاست بکلّى بى بهره بود، لذا آن مختصر حفظ ظاهرى را هم که معاویهمراعات مى کرد رعایت نمى نمود، آشکارا قوانین اسلامرا زیر پا گذاشته و بى پروا با مقدّسات اسلاممخالفت مى نمود و پرده درى و وقاحت را به حدّاکثر رسانیده بود.
در چنین شرایطى، افکار عمومى مسلمان ها آماده شورش بر ضدّ دستگاه بنى امیّه و بر چیدن این بساط ننگین بود، در اینجا بود که قیام امام حسین(علیه السلام) به عنوان آخرین ضربت، کار خودش را کرد و ماهیّت این خاندان را که بر اثر اعمال بى رویّه یزید تا اندازه اى روشن شده بود، کاملا برملا نمود و نتیجه آن، پیروزى اسلامو شکست واقعى بنى امیّه و طرد آنها از صفحه عمومى افکار مسلمانها بود؛ ولى اوضاع و شرایط زمان معاویهاینچنین نبود.
و به قول یکى از دانشمندان، اگر امام حسن(علیه السلام) در زمان یزیدبود قیام مى کرد و اگر امام حسین(علیه السلام) در زمان معاویهبود صلح مى کرد.
گواه روشن این مطلب این است که: خود امام حسین(علیه السلام) بعد از برادرش امام حسن(علیه السلام) حدود ده سال در برابر معاویهصبر کرد و اقدام به مبارزه و جنگ ننمود، ولى به محض این که شنید معاویهاز دنیا رفته و فرزند وى یزیدبه جاى او نشسته، مبارزه را شروع کرد و از آغاز با ردّ قطعى بیعتاو، به وى اعلان جنگ داد و از پاى ننشست تا در صحنه جانبازى کربلا آخرین قطرات خون خود را در راه سربلندى و عظمت اسلامو کوتاه کردن دست هاى آلوده و جنایتکار بنى امیّه نثار کرد.
ضمناً از بیانات یاد شده روشن مى شود که خاموش نشستن در برابر دستگاه معاویهکه ظواهر را تا حدودى رعایت مى کرد و پرده درى را از حد نگذرانده بود - آن هم براى حفظ خون مسلمانان بى گناه- براى حضرت امام حسن و براى حضرت امام حسین(علیهما السلام) در ده سال از امامتایشان ذلّتى نبود.
موضوع مهمّ دیگرى که باید بر آنچه گفته شد افزود، این است که طبق گواهى تاریخ وضع سیاست خارجى مسلمانان در زمان معاویهایجاب چنان صلحى را مى نمود؛ زیرا امپراطور روم شرقى که جنگ هاى داخلى مسلمانان را به دقّت تعقیب مى کرد، خود را آماده مى ساخت که اگر جنگ دیگرى میان امام حسن(علیه السلام) و معاویهدر گیرد، بر مرزهاى کشورهاى اسلامى حمله کند و شکست هاى گذشته خود را جبران سازد و اگر چنین حادثه اى رخ مى داد، ممکن بود ضربه سختى بر پیکر اسلامو مسلمین وارد شود.
چنین شرایطى ایجاب مى کرد که امام مجتبى(علیه السلام) صلح کند و دشمن را عملا سرجاى خود بنشاند.(1)
پی نوشت:
(1). گرد آوري از کتاب: پاسخ به پرسش های مذهبی، آیات عظام مکارم شیرازی و جعفر سبحانی، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع)، چاپ دوم، ص 199.

                                                   شرح دعای سحر                 معرفی تعدادی از کتب  امام خمینی (ره)

شرح دعاي سحر اولين تاليف حضرت امام مي باشد که نگارش آن به سال 1347 ه.ق بر مي گردد ، اين کتاب که به زبان عربي است در تفسير و توضيح دعاي سحر نوشته شده است و امام اشارات متعددي به نظرات استاد خود مرحوم آيت الله شاه آبادي نموده اند . کتاب حاضر پس از اصلاح و مقابله با نسخه هاي موجود ، همراه با توضيحات و فهرست اصطلاحات ، آيات ، روايات و… توسط موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني موسسه به زيور طبع آراسته و تقديم علاقمندان گرديده است. ( لازم به ذكر است كه اين كتاب توسط آقاي سيد احمد فهري ترجمه شده است كه توسط نهضت زنان مسلمان به چاپ رسيده است )

2-  شرح حديث رأس الجالوت

شرح امام خميني (س) بر حديث رأس الجالوت ( احتجاجات حضرت امام رضا (ع) با اصحاب اديان مختلفه و از آنجمله رأس الجالوت از علماي يهود ) كه به سال 1348 هجري قمري تأليف گرديده است

اين حديث در توحيد و نيز عيون اخبارالرضا شيخ صدوق و احتجاج طبرسى و جلد دهم بحارالانوار و جلد دوم مسندالرضا نقل شده است

3-  حاشيه امام بر شرح حديث رأس الجالوت

علاوه بر شرح مستقل امام بر حديث مزبور ، آن حضرت تعليقه اي نيز بر شرح مرحوم قاضى سعيد محمدبن محمد مفيد قمى از دانشمندان و عرفاى قرن يازدهم،  بر حديث رأس الجالوت نيز نوشته اند

4-  التعليقه علي الفوائد الرضويه

 اين کتاب تعليقه امام خميني ( س) است بر شرح فلسفي ، عرفاني حديث ( رأس الجالوت ) از قاضي سعيد قمي است. 

5-  شرح حديث جنود عقل و جهل

کتاب شريف ” شرح حديث جنود عقل و جهل ” کتابي عرفاني - اخلاقي مشتمل بر مباحث ارزشمند عرفان نظري - فلسفه اسلامي- اخلاق ، شرح احاديث ، انسان شناسي ، تفسير همراه با نصايح اخلاقي مي باشد .

 6-  مصباح الهدايه الي الخلافه و الولايه

 اين کتاب يکي از درخشانترين آثار عرفان اسلامي در دوره متاخر است که به قلم حضرت امام خميني (س) به زبان عربي به رشته تحريردر آمده است . آغاز کلام اين رساله ، در بيان مرام حديث معروف و مشهور منسوب به حضرت ختمي مرتبت خطاب به ذات مقدس لايزالي است که عرض مي کند :« نشناختم تو را آنچنان که حق شناختن است ، و نپرستيديم تو را آنچنان که حق پرستيدن است». اين رساله با مقدمه بسيار مفصل و جامع استاد سيد جلال آشتياني ، به چاپ رسيده است .

 7-  تعليقات علي شرح فصوص الحكم و مصباح الانس

 كتاب فصوص الحكم تأليف شيخ اكبر محي الدين عربي از عرفاي نامدار جهان اسلام است كه شروح زيادي بر آن نوشته شده كه شرح قيصري از بهترين شرحها شناخته شده است . امام خميني (س) در سال 1355 هجري قمري تعليقه خود را به زبان عربي بر شرح فصوص الحكم (قيصري ) به اتمام رسانيده است كه خود گوياي تسلط نويسنده بر آراء اساطين عرفان ، نظير شيخ اكبر ، قونوي ، ملاعبد الرزاق كاشاني ، فرغاني ، عراقي و قيصري است . كتاب « مصباح الانس بين المعقول و المشهود » شرحي است از محمدبن حمزه بن محمد فناري بر كتاب « مفتاح الغيب » اثر ابو المعالي محمد بن اسحاق قونوي از شاگردان ممتاز محي الدين عربي است كه در عرفان نظري نوشته شده است . امام خميني (س) آراء و نقد خود را به صورت حاشيه بر بيش از يك سوم كتاب مذكور در سال 1355 هجري قمري نوشته اند . دو حاشيه فوق الذكر ( بر شرح فصوص و مصباح الانس ) تحت نام تعليقات علي شرح فصوص الحكم و مصباح الانس به چاپ رسيده است .

 8-  شرح چهل حديث (اربعين حديث )

 اين كتاب يكي از آثار گرانبهاي اخلاقي و عرفاني امام خميني (س) است كه در سال 1358 هجري قمري به زبان فارسي نوشته شده است . در اين اثر چهل حديث از روايات پيشوايان دين از كتاب شريف كافي ( 34 حديث اول غير از حديث 11 در مسائل اخلاقي و 6 حديث آخر در مسائل اعتقادي ) به وجهي مبسوط و با بياني شيوا و اثرگذار شرح شده اند . 

9- سر الصلوه

 اين کتاب ، به زبان فارسي و در بيان اسرار معنوي نماز نگاشته شده است . نگارش سرالصلوه در 21 ربيع الثاني1358 ه.ق مطابق با 19 خرداد 1318 ه.ش به انجام رسيده است . چاپ جديد اين کتاب مشتمل بر مقدمه آيت الله جوادي آملي ، وصيتنامه اي اخلاقي از امام خميني (س) خطاب به فرزندشان مرحوم حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد احمد خميني ، متن اصلي کتاب سرالصلوه ، فهرستهاي راهنما و تصوير کامل دستخط نسخه اصل کتاب  است.

 10- آداب نماز (آداب الصلوه)

کتاب آداب نماز ( آداب الصلوه) که نگارش آن در تاريخ شنبه دوم ربيع الثاني 1361 ه.ق ( 30 فروردين 1321 ه. ش ) به پايان رسيده است ، بيان تفصيلي آداب قلبي و اسرار معنوي نماز است . کتاب آداب نماز (آداب الصلوه) داراي يک مقدمه و سه مقاله است که هر مقاله به چند فصل تقسيم شده است .

 11- رساله لقاءالله

 رساله اي فارسي و موجز از امام خميني (س) در مسائل عرفاني كه همراه با رساله لقاءالله آيه الله حاج ميرزا جواد ملكي تبريزي به چاپ رسيده است .

 12- حاشيه بر اسفار

حضرت امام سالها در قم كتاب گرانقدر « اسفار اربعه » تأليف فيلسوف شهير صدر المتألهين را تدريس كرده اند و بر مباحثي از آن حاشيه نوشته اند اميد است آراء فلسفي حضرت امام نيزجهت بهره برداري جامعه اسلامي تنظيم و منتشر شود.

 13- كشف الاسرار

كتاب فوق كه اثري است سياسي ، عقيدتي و اجتماعي درسال 1323 هجري شمسي يعني دو سال پس از عزل رضاخان از سلطنت نوشته شده است . در اين اثر امام به شبهات و تبليغات ضد ديني و ضد روحاني جزوه « اسرار هزار ساله » يك وهابي گرا پاسخ گفته و به استناد حقايق تاريخي و ضمن طرح و نقد آراء فلاسفه يونان قديم ، فلاسفه اسلام و فلاسفه معاصر غرب ، بر حقانيت تشيع و نقش سازنده روحانيت اسلام تأكيد ورزيده است . در همين كتاب انديشه حكومت اسلامي و ولايت فقيه در عصر غيبت مطرح شده است و به تفصيل سياستهاي ضد ملي و لائيك رضاخان و همفكران او در ممالك اسلامي ( در آن زمان ) افشا شده اند .

 14- انوار الهدايه في التعليقه علي الکفايه 2 جلد

 اين اثر گرانسنگ ، حاشيه اي است مبسوط از آثار قلمي حضرت امام خميني (س) که به خط مبارک ايشان بر مباحث عقليه کتاب (کفايه الاصول ) محقق بزرگ ، آيت الله آخوند خراساني تحرير شده است . کتاب (انوار الهدايه) به عنوان يک اثر اصولي نفيس به همراه استخراجها و زندگينامه کوتاه رجال ذکر شده در آن ، و نيز شرح اصطلاحات و فهرستهاي گوناگون ، با روشي تحقيقي و علمي ، در دو جلد به زيور طبع آراسته شده است.

 15- بدايع الدرر في قاعده نفي الضرر

رساله اي تحقيقي ، اجتهادي به زبان عربي در بحث « قاعده لاضرر » كه از قواعد مهم فقهي است . امام اين رساله را در جمادي الاولي سال 1368 هجري قمري تأليف نموده است . اين رساله به همراه تعدادي ديگر از رساله هاي اصولي امام در مجموعه اي تحت عنوان « الرسائل » در سال 1385 هجري قمري در قم به چاپ رسيده است.

 16- الرسائل العشره

 اين کتاب شامل ده رساله عملي به زبان عربي است اين رساله ها عبارتند از : تقيه ، فروع علم اجمالي ، قاعده من ملک ، تداخل الاسباب ، قياس العلل التشريعيه بالتکوينيه ، موضوع علم اصول ، الفجر في الليالي المقمره، العقود و الايقاعات ، الشرط المخالف الکتاب ، قاعده علي اليد .

 17- رساله الاستصحاب

مبحث استصحاب يکي از مباحث عمده علم اصول فقه بشمار مي رود ، حضرت امام در دوره درس اصول خود به اين بحث نيز پرداخته اند و اين کتاب حاصل دروس ايشان است که به رشته تحرير درآمده است.

18- رساله في التعادل و التراجيح

حضرت امام اين رساله را در سال 1370 قمري تأليف نموده است . تعادل و تراجيح از مباحث تكميلي علم اصول فقه است كه در آن معيارهاي انتخاب دليل در مقام تعارض ادله بحث ميشود .

19- رساله الاجتهاد و التقليد

 اين بحث هم در کتب اصول و هم در فقه مورد توجه است . کتاب حاضر که حاصل دو بار تدريس حضرت امام است از ديد اصولي به اين بحث پرداخته است . نظريه شوؤن و وظايف فقيه و قضاوت غير مجتهدين از مباحث مهم اين کتاب است .

 20-مناهج الوصول الي علم الاصول، 2 جلدي

 کتاب حاضر اولين مباحث علم اصول است که توسط حضرت امام تاليف شده و براي نخستين بار به همراه توضيحات ، پاورقيها و فهرست آيات ، روايات ، اعلام ، اماکن و… به چاپ رسيده است . حضرت امام مباحث را در يک مقدمه ، به چهارده امر تقسيم نموده و پنج مقصد بيان کرده اند که آخرين مقصد مبحث « مطلق و مقيد » است.

21- رساله في الطلب و الاراده

 اثري است اصولي ، فلسفي و عرفاني از امام خميني (س) كه به سال 1371 هجري قمري در همدان به زبان عربي نوشته شده است .

اين رساله با ترجمه فارسي آن در 160 صفحه توسط مركز انتشارات علمي و فرهنگي تهران در سال 1362 به چاپ رسيده است . و متن عربي آن توسط موسسه در سال 1379 چاپ گرديده است .

 22-رساله في التقيه

رساله اي فقهي و اجتهادي از امام خميني (س) در مبحث « تقيه » كه به سال 1372 هجري قمري به زبان عربي نوشته شده و در آن ثابت شده است كه فلسفه وجوب تقيه براي حفظ دين است نه محو دين . اين رساله در سال 1385 هجري قمري در قم در مجموعه « الرسائل » به چاپ رسيده است . 

23 - رساله في قاعده من ملك

رساله اي است اجتهادي از امام خميني (س) در قاعده فقهي موسوم « قاعده من ملك » كه نويسنده كتاب آثار الحجه ( منتشر شده در سال 1373 هجري قمري ) از آن ياد كرده است .

 24 - رساله في تعيين الفجر في الليالي المقمره

رساله اي است فقهي و استدلالي در بيان چگونگي تعيين طلوع فجر در « ليالي مقمره » كه تحت همين نام در سال 1367 هجري شمسي در قم به چاپ رسيده است.

 25 -  كتاب الطهاره - 4 جلد

اثري است مشتمل بر مباحث مربوط به « طهاره » از ابواب فقه كه به شيوه استدلالي و اجتهادي در چهار مجلد در فاصله سالهاي 1373 تا 1377 هجري قمري به قلم امام خميني(س) به زبان عربي تأليف گرديده و دو جلد آن در سال 1367 هجري قمري در قم و دو جلد ديگر در سال 1389 ه. ق در نجف اشرف - جمعاً در 1202 صفحه - به چاپ رسيده است .

  26- تعليقه علي العروه الوثقي

 حاشيه امام خميني (س) است بر تمام مسائل كتاب « عروه الوثقي » اثر مشهور آيه الله العظمي سيد محمد كاظم طباطبائي يزدي . اين حاشيه كه در سال 1375 ه . ق تأليف گرديده شامل فتاواي فقهي امام خميني (س) در ابواب مختلف فقه مي باشد كه هم به صورت مستقل و هم به ضميمه عروه الوثقي مكرراً به چاپ رسيده است .

 27 - المکاسب المحرمه، 2 جلد

 حضرت امام خميني (س) در طول ساليان درس فقه و اصول خود ، بسياري از مباحث فقهي و اصولي را در جمع فضلا و محققين تدريس و طبق برنامه منظمي که داشتند ، مطالب هر درس را پس از تدريس بلافاصله به رشته تحرير در مي آورند ، کتاب مکاسب محرمه يکي از اين مباحث است که قبلا با توضيحات آيه الله مجتبي تهراني به چاپ رسيده بود و اخيراً پس از مقابله با نسخه خطي ، به همراه پاورقي و توضيحات مفصل و فهرست آيات و روايات و… در دو جلد با چاپ نفيس توسط موسسه تنظيم و نشر آثار امام به زيور طبع آراسته گرديده است .

 28 - تعليقه علي وسيله النجاه

حاشيه اي است از امام خميني (س) حاوي فتاواي فقهي ايشان كه به صورت حاشيه بر كتاب وسيله النجاه ( رساله عمليه ) آيه الله العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني نوشته شده است . اين اثر كه نگارش آن در سال 1372 ق به پايان رسيده است اساس كتاب تحريرالوسيله امام خميني (س) را تشكيل مي دهد .

29 - رساله نجاه العباد

 اين رساله اولين رساله عمليه فارسي امام خميني (س) است كه در دوران مرجعيت ايشان جمع آوري شده است اين كتاب بيشتر موارد ترجمه كتاب وسيله النجاه‌مرحوم حاج سيد ابوالحسن اصفهاني و در برخي موارد برگرفته از كتاب عروه الوثقي آيه الله سيد كاظم طباطبائي يزدي است .

 30 - حاشيه بر رساله ارث

حاشيه بر رساله ارث مرحوم خراساني از اولين نوشته هاي فقهي فارسي حضرت امام خميني (س) مي باشد که حدود سال 1372 (ه.ق) به رشته تحرير در آمده است . شايد علت حاشيه کردن اين رساله از سوي ايشان ناتمام بودن مبحث ارث در کتاب وسيله النجاه مرحوم آيه الله العظمي حاج سيد ابوالحسن اصفهاني بوده باشد . زيرا اولين نسخه از اين حاشيه به خط حضرت امام در انتهاي نسخه خطي حاشيه بر وسيله النجاه و در ادامه آن به تحرير در آمده است.

  31 - تقريرات درس اصول آيه الله العظمي بروجردي

حضرت امام در اين اثر دروس اصول آيه الله بروجردي (ره) را به قلم خويش و به زبان عربي تقرير نموده است . تحقيق و چاپ اين اثر براي نخستين بار از سوي موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (س)در دست انجام است .

 32 - تحرير الوسيله 2 جلد

كتاب فقهي ، فتوايي و عملي است كه امام خميني (س) آن را به عنوان حاشيه بر وسيله النجاه مرحوم حاج ابوالحسن اصفهاني به زبان عربي آن را در دوران تبعيد در تركيه نوشته اند . اين كتاب براي نخستين بار در دو مجلد - 1309 صفحه - در نجف اشرف به چاپ رسيد و از آن پس در نجف ، بيروت و ايران بارها تجديد چاپ شده است .

 33- ترجمه تحرير الوسيله 4 جلد

كتاب تحرير الوسيله حضرت امام (س) تاكنون چند ترجمه از آن منتشر شده است . كتاب حاضر توسط حجه الاسلام سيد محمد باقر موسوي همداني مترجم تفسير الميزان ترجمه شده است .

 34 - ترجمه تحرير الوسيله 4 جلد

 يكي از ترجمه هاي كتاب تحرير الوسيله امام خميني (س) كه به پيشنهاد جامعه مدرسين حوزه علميه قم توسط حجج الاسلام قاضي زاده و اسلامي در 4 مجلد به چاپ رسيده است .

 35 -  كتاب البيع - 5 جلد

 اثري است گرانبها از امام خميني (س) ( در فقه استدلالي در ابواب مختلف مربوط به بيع و تجارت ، كه در فاصله سالهاي 1380 تا 1396 هجري قمري عمدتاً در نجف اشرف نوشته شده است و نخستين چاپ آن نيز در نجف انجام يافته است ( 5 جلد ، جمعاً 2371 صفحه )

 36 -  حكومت اسلامي يا ولايت فقيه

کتاب« ولايت فقيه» مجموعه سيزده جلسه تدريس است که حضرت امام خميني (س) در فاصله سيزدهم ذيعقده 1389 ه.ق تا دوم ذيحجه الحرام 1389 ه.ق مطابق با اول بهمن ماه تا بيستم بهمن ماه 1348 ه.ش در ايام اقامت در نجف اشرف ايراد فرموده اند . اين سخنرانيها در همان ايام به صورتهاي مختلف ، گاهي کامل و گاه به صورت يک يا چند درس تکثير و منتشر شده است . فهرست آيات ، روايات ، اعلام کتابها ، اصطلاحات فقهي و حقوقي نيز به کتاب اضافه شده است.

 37 - كتاب الخلل في الصلوه

 اثري است حاوي آراء اجتهادي و استدلالي امام خميني (س) به زبان عربي در مبحث مربوط به احكام فقهي خلل نماز ، كه در آخرين سالهاي اقامت امام در نجف اشرف نوشته شده است .

 38 - جهاد اكبر يا مبارزه با نفس 

متن پياده شده درسهاي امام خميني (س)در باره اهميت و لزوم تهذيب نفس مي باشد كه در نجف اشرف ايراد شده است . اين رساله كه در عين اختصار نكات اخلاقي و تربيتي و سياسي فراواني را مشتمل است قبلاً به صورت ضميمه كتاب ولايت فقيه بارها چاپ شده است . چاپ جديد اين كتاب همراه با مقدمه و توضيحات از سوي موسسه منتشر گرديده است .

 39 - رساله توضيح المسائل 

در سالهاي اخير به دليل مراجعات متعدد از سوي مقلدين و کمبود رساله عمليه ، موسسه تنظيم و نشرآثار امام خميني (س) که متولي انتشار آثار امام مي باشد به ناشران مختلف اجازه چاپ و انتشار اين اثر مهم را داده است . اکنون با توجه به اينکه در رساله « توضيح المسائل » تصحيح شده نيز اغلاط چاپي مختلفي مشاهده مي شود و اين اغلاط در چاپ هاي ناشرين ديگر رو به فزوني دارد ، اين موسسه بر آن شد تا ضمن بررسي رساله هاي موجود ، متن صحيحي را در اختيار علاقمندان قرار دهد .

 40 - مناسک حج، احکام مطابق با فتاواي حضرت امام خميني(ره)

 اين اثر ، حاوي فتاوي امام خميني (س) درباره اعمال و مناسک حج است ، به ضميمه ترجمه مسائل حج از تحرير الوسيله و 550 استفتا پيرامون اعمال حج که در دو باب با عناوين (اعمال عمره تمتع) و (اعمال حج تمتع) بوده و هر باب به هفت فصل تقسيم شده است .

 41 - تفسير سوره حمد

تفسير امام بر فاتحه الکتاب مشحون از نکات دقيق لطايف عرفاني است که اين اثر را در جايگاهي برتر و بالاتر از ديگر آثار قرار مي دهد . اين اثر در چهار بخش با عناوين ، تفسير سوره حمد از کتاب (سر الصلوه ) تفسير حمد از کتاب ( اداب الصلوه) دروس تفسير سوره حمد و اشارات تفسيري درباره سوره حمد از ساير آثار امام (س) ، تنظيم و در اختيار علاقمندان قرار گرفته است .

  42 - استفتائات 3 جلد

مجموعه اي از فتاواي امام خميني در پاسخ به سئوالات شرعي مردم در ابواب مختلف فقه و بخصوص در مسائل مستحدثه است كه تاكنون سه مجلد آن از سوي انتشارات جامعه مدرسين حوزه علميه قم به چاپ رسيده است .

 43 - ديوان شعر امام

ديوان امام ، مجموعه اي از غزليات ، رباعيات ، قصايد ، مسمطها و دو بيتيهاي عرفاني به جا مانده از سروده هاي قديم و اخير حضرت امام خميني (س) است . در مقدمه ديوان آمده است : (حضرت امام هرگز سر شعر و شاعري نداشت و خود را به اين پيشه سرگرم نساخته بود . بلکه ، شرح درد مهجوري را در قالب الفاظ و کلمات موزون بيان نموده است).

 44 - سبوي عشق

سبوي عشق ، نخستين اثر منظوم از حضرت امام که به زيور طبع آراسته شده است . مرحوم حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد احمد خميني در يادداشتي در آغاز اين دفتر آورده است : اماما ، اکنون که در غم هجرانت مي سوزم ، غزلهايي از مجموعه اشعارات را که به اصرار همسرم ، فاطمه طباطبايي در سالهاي اخير سروده اي ، به شيفتگان زلال کوثر هدايت و عرفانت تقديم مي نمايم

 45 - ره عشق

صحيفه اي است اخلاقي و تربيتي از امام خميني (س)خطاب به خانم فاطمه طباطبايي ، همسر مرحوم حاج احمد آقا با مفاهيمي بلند و معنوي ، با اين اميد که رهروان راه پاک آن پير روشن ضمير را بهره کافي نصيب گردد. در اين اثر ، متن نامه حضرت امام ، خوشنويسي شده و تصوير دستخط مبارک نيز زينت بخش آن است . در پايان کتاب فهرست توضيحات و تعبيرات و اصطلاحات آورده شده است.

  46 - باده عشق

باده عشق ، حاوي بخشي از غزليات و رباعيات حضرت امام خميني (س) و نامه اي عرفاني از آن بزرگوار به خانم فاطمه طباطبائي ( همسر گرامي مرحوم حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد احمد خميني ) است . در اين کتاب امام خميني (س) توصيه هاي بسيار مفيدي در جهت کسب علم ، تهذيب نفس و اخلاص در عمل بيان فرموده اند . کتاب باده عشق ، داراي مقدمه اي به قلم خانم فاطمه طباطبايي مي باشد .

  47 - نقطه عطف

نقطه عطف حکايتي است از صلابت و ايستادگي در مسير عبوديت ، و بيدارباشي است از امام خميني(س) به يادگار ارجمندش ، مرحوم حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد احمد خميني ، که جاودانه زيستن را به او و تمامي فرزندان معنويش آموخته است . درج اين صحيفه اخلاقي و ماندگار به همراه ترجيع بندي بلند و تعداد ديگري از رباعيات عرفاني امام در کتاب ” نقطه عطف ” مجموعه اي دلنشين و غني را فراهم ساخته است .

 48 - محرم راز

اين کتاب شامل تعدادي از غزليات و رباعيات عرفاني حضرت امام خميني (س) است به ضميمه نامه اي از آن حضرت که در تاريخ 26 ربيع الثاني 1408 هجري قمري (28 آذرماه 1366 شمسي ) به يادگار گراميشان مرحوم حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد احمد خميني نگاشته اند .

 49 - مقام رهبري در فقه اسلامي با استفاده از كتاب البيع امام خميني (ره)

 اين كتاب شامل 3 بخش : بخش اول لزوم بقاي ولايت و رهبري ، بخش دوم شايسته ترين فرد براي رهبري ، بخش سوم ويژگيهاي رهبري كه از كتاب البيع حضرت امام خميني (س) استخراج و توسط آقاي بي آزار شيرازي ترجمه و توضيح داده شده است .

  50 - مسائل امر به معروف و نهي از منكر از تحرير الوسيله امام خميني (ره) 

اين كتاب از كتاب تحرير الوسيله امام خميني (س) بخش امر به معروف و نهي از منكر استخراج و ترجمه گرديده است كه شامل مسائل فقهي در مورد همين موضوع مي باشد .  

51 - مسئله قضاوت از كتاب تحرير الوسيله امام خميني (ره)

اين كتاب بخشي از كتاب تحرير الوسيله امام خميني (س) در موضوع مسئله قضاوت كه توسط آقاي محمد امين استخراج و ترجمه شده است ( مسائل فقهي مربوط به قضاوت ) 

52 - جهاد نفس از كتاب اربعين حديث امام خميني

 اين كتاب كه حديث اول چهل حديث امام مي باشد توسط آقاي سيد احمد فهري تنظيم و توضيحات لازم بيان شده است .كه شامل متن حديث و شرح حديث مي باشد .

 53 - رابطه نيت و اخلاص از كتاب اربعين حديث 

اين مجموعه شرحي پيرامون حديث بيستم اربعين امام خميني (س) است كه راجع به پيوند و رابطه بين نيت و اخلاص سخن مي گويد . اين كتاب به عنوان محور درس علم الحديث در جنب مباحث تدريس خارج فقه و اصول مورد مباحثه قرار گرفته . شامل متن حديث بيستم اربعين ، شرح حديث ، ارتباط موت و نفس ، اهميت و تاثير نيت و….

 54 - صحيفه امام « مجموعه آثار امام خميني (س) » 22 جلد

 مجموعه گرانبهاي ( بيانات ، پيام ها ، مصاحبه ها ، احکام ، اجازات شرعي و نامه ها ) که هدايتبخش همه علاقمندان راه حق و حقيقت است در 22 مجلد تقديم عاشقان امام خميني مي گردد . کاملترين و جامعترين اثري است که در رابطه با امام خميني (س) به چاپ رسيده است و ويژگيهاي آن در مقدمه جلد يکم بتفصيل توسط آقاي حميد انصاري تشريح گرديده است . و جلد 22 آن نمايه كتاب مي باشد .

 55 - صحيفه نور

مجموعه گرانبهاي بيانات ، پيام ها ، مصاحبه ها ، احکام ، اجازات شرعي و نامه ها که هدايتبخش همه علاقمندان راه حق و حقيقت است در 22 مجلد تقديم عاشقان امام خميني مي گردد .  مجموعه بيانات، پيامها و … امام از قبل 15 خرداد سال 42 تا پايان عمر ايشان

 56 - وصيتنامه سياسي الهي

جاودانه ترين پيام امام خميني (س) خطاب به نسل حاضر و نسلهاي آينده است كه در آن امام ضمن بيان عقايد حقه خويش ، اهم آراء ، تذكرات خود را در باره مسائل سياسي و اجتماعي جوامع اسلامي و جامعه انساني در قالب تحليل هاي مستند و تذكرات خيرخواهانه نوشته اند .

 57 - لمحات الاصول

اين كتاب تقريرات درس فقيه عاليقدر آيه الله بروجردي است كه توسط امام خميني (س) به رشته تحرير در آمده است

 58 - کوثر 3 جلد

 کوثر مجموعه سخنرانيهاي امام خميني (س) از سال 1340 تا هفتم اسفندماه 1357 است که در سه مجلد انتشار يافته است . جلد اول ، سخنرانيها از سال 1340 تا آبان 1357 ، جلد دوم از آبان ماه 1357 تا هشتم بهمن 1357و جلد سوم از 12 بهمن 1357 تا هفتم اسفند 1357 را در بر مي گيرد . ضمن آنکه آنچه به اين کتاب ، ويژگي برجسته اي مي بخشد ، مطالبي است تحت عنوان « شناسنامه سخنرانيها » که به بيان و توضيح موضوعاتي مانند زمان و مکان دقيق و موضوع سخنراني و مشخصات حضار و شرايط و شأن بيان و… مي پردازد .بطور خلاصه « کوثر » منشور انقلاب اسلامي و تاريخچه مستند مردمي ترين و اصيل ترين قيام موفق در عصر حاضر است .

  59 -  منشور روحانيت

پيام تاريخي و مهم حضرت امام خميني (س) خطاب به روحانيون سراسر کشور ، مراجع بزرگوار اسلام ، مدرسين و طلاب حوزه هاي علميه که به حق « منشور روحانيت » نام گرفت ، آميزه اي است از « درايتها و باورها » و « بايد هاو نبايدها » که همچون مشعل فروزان راهنماي فرزندان روحاني امام در حوزه هاي ديني خواهد بود . کتاب ، بر سه بخش عمده استوار است : نوشتار نخست ، متن پيام و دومين بخش ، تصوير دست نوشته امام و در آخر ، گزيده اي از سخنان آن بزرگوار به شکل زيبايي خوشنويسي شده است.

 60 - وعده ديدار

 کتاب از دو بخش تشکيل شـده است : بخش نخست ، متن هشتاد و چهار نامه حضرت امام خميني (س) به فرزند ارجمندشان مرحوم حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد احمد خميني را در خود جاي داده است . نام زيباي اين اثر گرانسنگ - که در نوع خود ، کاري شايسته و بايسته قلمداد مي شود - گوشه چشمي به گفتار نغز و منظوم آن مرشد پير دارد . بخش دوم ، به تصوير دستخط مبارک نامه هاي حضرت امام خطاب به فزندشان ، مرحوم حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد احمد آقا مزين شده است .

  61- فرياد برائت

 پيام حضرت امام خميني (س) به حجاج بيت الله الحرام در ذيحجه 1407 هجري قمري مطابق با مرداد 1366 شمسي همراه با دستخط ايشان .

62 - آواي توحيد

کتاب آواي توحيد ، متن نامه تاريخي حضرت امام خميني (س) به ميخائيل گورباچف صدر هيئت رئيسه اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي ( سابق) است . زماني که حضرت امام (س) در پيام روشنگرانه خويش به گورباچف ، با قاطعيت فروپاشي کمونيسم را پيش بيني نمود و فرمودند که « از اين پس بايد کمونيسم را در موزه هاي تاريخ جستجو کرد » .سياستمداران با ترديد به تحولات شوروي سابق نگريستند ، اما آنچه با فاصله اي اندک پس از صدور اين پيام روي داد ، ژرف انديشي و حقيقت بيني حضرت امام را ثابت کرد . آواي توحيد ، داراي مقدمه ناشر ، متن پيام امام . تصوير دستخط آن حضرت و شرح مبسوطي از آيت الله جوادي آملي است .

تاثیر طب اسلامی در اخلاق
بعضی از صفات اخلاقی ناشی از غلبه طبایع است.مثلا عصبانیت زیاد میتواند ناشی از غلبه صفرا باشد.یا وسواس وشک وتردید معلول سودا ست.وبی حوصلگی وبی خیالی معلول بلغم است.ومیل به زنا وخشونت از غلبه خون است.ومیتوان با طب اسلامی اینها را تا حد زیادی درمان کرد.

http://www.darsiahkal.ir/71111/71111/ برگرفته از سایت آیت الله تبریزیان پدر طب اسلامی