فلسفه صلح امام حسن(ع) و قیام امام حسین(ع)
پرسش : فلسفه صلح امام حسن(علیه السلام) و جنگ امام حسین(علیه السلام) چیست؟ می دانیم که ایمه و پیشوایان دین به ما دستور داده اند تا آنجا که قدرت داریم از حق خود دفاع کنیم و زیر بار ظلم نرویم و آزادانه به زندگی خود ادامه دهیم، چنان که حضرت امام حسین(علیه السلام) در یکی از خطبههای خود می فرماید: “ای مردم آگاه باشید فرومایه ای مرا میان جنگ کردن و تن به ذلت دادن مخیر ساخته است، ولی ذلت از ساحت ما به دور است، ما هرگز تن به ذلت نمی دهیم". روشن است که منظور آن حضرت از به کار بردن کلمه «ما» بیان راه و رسم تمام خاندان عصمتو طهارت(علیهم السلام) بوده است، پس چگونه برادر بزرگوار او با وجود این که فرومایگى معاویهکمتر از یزیدنبود، در برابر اعمال او صبر کرد؟
پاسخ اجمالی:
پاسخ تفصیلی: در مورد قیام امام حسین(علیه السلام) و صلح برادر بزرگوارش امام حسن(علیه السلام) باید تمام جهات تاریخى و اوضاع و احوال زمان آن دو بزرگوار را در نظر بگیریم تا اسرار آن «صلح» و این «جنگ» روشن شود. درست است که معاویهاز نظر روحیّات چندان تفاوتى با فرزندش یزیدنداشت، ولى به گواهى همه تواریخ، معاویهمردى محافظه کار و مرموز بود و سعى مى کرد اعمال نارواى خود را در قالب هاى فریبنده و عوام پسند بریزد. داستان بر سر نیزه کردن قرآنها در جنگ صفّین و با این حیله جلو شکست قطعى خود را گرفتن نمونه اى از این موضوع است؛ ولى جانشین خام و ناپخته او - یعنى یزید- نه تنها به اصول اسلامعقیده اى نداشت بلکه از اصول کشور دارى و سیاست بکلّى بى بهره بود، لذا آن مختصر حفظ ظاهرى را هم که معاویهمراعات مى کرد رعایت نمى نمود، آشکارا قوانین اسلامرا زیر پا گذاشته و بى پروا با مقدّسات اسلاممخالفت مى نمود و پرده درى و وقاحت را به حدّاکثر رسانیده بود.
در چنین شرایطى، افکار عمومى مسلمان ها آماده شورش بر ضدّ دستگاه بنى امیّه و بر چیدن این بساط ننگین بود، در اینجا بود که قیام امام حسین(علیه السلام) به عنوان آخرین ضربت، کار خودش را کرد و ماهیّت این خاندان را که بر اثر اعمال بى رویّه یزید تا اندازه اى روشن شده بود، کاملا برملا نمود و نتیجه آن، پیروزى اسلامو شکست واقعى بنى امیّه و طرد آنها از صفحه عمومى افکار مسلمانها بود؛ ولى اوضاع و شرایط زمان معاویهاینچنین نبود.
و به قول یکى از دانشمندان، اگر امام حسن(علیه السلام) در زمان یزیدبود قیام مى کرد و اگر امام حسین(علیه السلام) در زمان معاویهبود صلح مى کرد.
گواه روشن این مطلب این است که: خود امام حسین(علیه السلام) بعد از برادرش امام حسن(علیه السلام) حدود ده سال در برابر معاویهصبر کرد و اقدام به مبارزه و جنگ ننمود، ولى به محض این که شنید معاویهاز دنیا رفته و فرزند وى یزیدبه جاى او نشسته، مبارزه را شروع کرد و از آغاز با ردّ قطعى بیعتاو، به وى اعلان جنگ داد و از پاى ننشست تا در صحنه جانبازى کربلا آخرین قطرات خون خود را در راه سربلندى و عظمت اسلامو کوتاه کردن دست هاى آلوده و جنایتکار بنى امیّه نثار کرد.
ضمناً از بیانات یاد شده روشن مى شود که خاموش نشستن در برابر دستگاه معاویهکه ظواهر را تا حدودى رعایت مى کرد و پرده درى را از حد نگذرانده بود - آن هم براى حفظ خون مسلمانان بى گناه- براى حضرت امام حسن و براى حضرت امام حسین(علیهما السلام) در ده سال از امامتایشان ذلّتى نبود.
موضوع مهمّ دیگرى که باید بر آنچه گفته شد افزود، این است که طبق گواهى تاریخ وضع سیاست خارجى مسلمانان در زمان معاویهایجاب چنان صلحى را مى نمود؛ زیرا امپراطور روم شرقى که جنگ هاى داخلى مسلمانان را به دقّت تعقیب مى کرد، خود را آماده مى ساخت که اگر جنگ دیگرى میان امام حسن(علیه السلام) و معاویهدر گیرد، بر مرزهاى کشورهاى اسلامى حمله کند و شکست هاى گذشته خود را جبران سازد و اگر چنین حادثه اى رخ مى داد، ممکن بود ضربه سختى بر پیکر اسلامو مسلمین وارد شود.
چنین شرایطى ایجاب مى کرد که امام مجتبى(علیه السلام) صلح کند و دشمن را عملا سرجاى خود بنشاند.(1)
پی نوشت:
(1). گرد آوري از کتاب: پاسخ به پرسش های مذهبی، آیات عظام مکارم شیرازی و جعفر سبحانی، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع)، چاپ دوم، ص 199.